Recensie: Terug naar Neerpelt van Lieve Joris

Na haar reizen door het Midden-Oosten, Afrika, Oost-Europa en Azië keert Lieve Joris in ‘Terug naar Neerpelt’ terug naar het Vlaanderen van haar jeugd, naar het huis aan het kanaal in Neerpelt, waar zij opgroeide als middelste van een woelig gezin van negen. Als kind trekt zij naar haar grootmoeder, als puber raakt zij in de ban van haar artistiek begaafde oudste broer. Hij doet de wind van vrijheid over het gazon waaien en wijst haar de weg het dorp uit, al zal hij daar zelf achterblijven en gaandeweg ontsporen. Met vallen en opstaan zoekt Lieve Joris haar weg in de wereld. Aan de personen in het huis aan het kanaal kan zij niet ontsnappen. Haar geboortedorp was een plek om vandaan te gaan, maar haar terugkeer was even onvermijdelijk. Uit deze familiegeschiedenis stijgt behalve een tijdsbeeld ook het verhaal op van een dorpsmeisje dat, dwars tegen haar lotsbestemming in, haar weg vindt naar het schrijverschap.

Terug naar Neerpelt was het eerste boek dat ik las van Lieve Joris. Ik moet ook eerlijk zeggen dat, toen ik zag dat dit boek was geselecteerd voor de shortlist van de Bookspot Lezersprijs, ik even twee keer moest knipperen voor ik me realiseerde dat 'Lieve Joris' niet het begin van een vriendelijke brief was, maar gewoon, een echte naam. Oeps, want blijkbaar is Lieve Joris wel een auteur die erg bekend is van haar reisverhalen. Nu is dat niet zo mijn genre, helemaal niet, dus ik vergeef het mezelf - maar dat dit boek werd geselecteerd voor de shortlist van een relatief belangrijke prijs vind ik opvallend. 

Goed, dit boek is een soort van reisverhaal, maar niet in de klassieke vorm van een verhaal over een tocht naar het verre oosten of westen - het gaat gewoon over Neerpelt, België. Joris groeide op in een gezin met veel kinderen en had een broer, Fonny, die het leven voor al deze kinderen zacht gezegd moeilijk maakte. Hij was drugsverslaafd, de ouders wilden dit niet toegeven, dronken zelf ook net iets meer alcohol dan goed voor ze was, en creëerden zo met z'n allen een minder dan ideale situatie. 

Dit boek is een boek over Joris' jeugd, of, wel, dat zou het moeten zijn. Joris beschrijft de gebeurtenissen zoals je in persoon zou doen: 'dit gebeurde, en toen gebeurde dit, en toen was iedereen verdrietig en gebeurde dit en dit.' Fonny is een triest genoeg personage om dit voor een pagina of vijftig spannend te houden, maar op een gegeven moment was voor mij de lol er af en werd het anekdotische vooral erg eentonig. Ook miste ik een soort van doel: we duiken in Joris' geschiedenis, maar ook niet echt - want het meeste gebeurt op het moment dat zij al schrijver is in Amsterdam - we duiken in Fonny's geschiedenis, maar niet echt, want het enige wat deze man doet is drinken en drugs gebruiken en het leven van vele anderen zuur maken. Het enige wat we lezen is een verzameling van heel veel verhalen die geen coherent geheel vormen. Ik kon geen hoogtepunt ontwaren, geen doel, geen kerngedachte, terwijl dat toch wel is wat je zoekt, zelfs in een 'persoonlijk' boek als dit. 

Ook vond ik de analyse van de drugsverslaafde Fonny in dit boek heel storend. Wanneer hij weer eens iets raars had gedaan - een auto tegen een boom rijden, bijvoorbeeld, of de inboedel van een familielid verkopen - vroeg Joris of een ander familielid zich af of hij niet eens een leuk meisje kon ontmoeten dat hem weer op de rails zou krijgen. Of wanneer een ander personage iets vreemds deed, werd de vraag gesteld of dit anders was geweest wanneer de gezinssituatie natuurlijker was. Soit, het is natuurlijk je dit soort vragen te stellen, maar vooral in het geval van Fonny had ik het gevoel dat de schuld volledig bij externe factoren werd gelegd, waardoor deze Fonny zelf niet de autoriteit over zijn eigen acties had, maar dit afwezige meisje, of de ouders, of de algehele situatie. Daar ben ik het niet mee eens, en het verzacht ook een nare situatie op een onnatuurlijke manier. Nogmaals, het is lastig uit te zoomen wanneer je over zoiets persoonlijks schrijft, maar voor mij als buitenstaander was deze manier van het kijken naar acties moeilijk te begrijpen. 

Voor mij was dit een langdradig leesproces. Ik heb het uitgelezen, ja, en op het eind was ik ook wel een beetje sip toen Fonny stierf, natuurlijk, maar verder heb ik weinig gevoeld. Ik kreeg een oppervlakkig inkijkje in Joris' hoofd, las veel familieverhalen die niets toevoegden aan dit beeld behalve dat Fonny, excuse my French, een sukkel was, en dat alles in een schrijfstijl die mij niet langer dan een pagina of twintig geboeid kon houden. Waarschijnlijk was dit een belangrijk boek voor Lieve Joris, maar voor mij was het dat niet.